»

Aleksander Kamiński (1903- 1978)

Kalendarium życia i działalności

Aleksander Kamiński urodził się 28 stycznia 1903 roku w Warszawie. Jako piętnastoletni chłopiec związał się z harcerstwem pełniąc wiele ważnych funkcji organizacyjnych.

Działalność społeczno- wychowawczą Aleksandra Kamińskiego można podzielić na 5 etapów, a kategoria wyróżnienia tych etapów to problematyka, jaką się w tych okresach zajmował.

Etap pierwszy:

przypada na lata 1928 do 1939, pisze artykuły i felietony dla dzieci i młodzieży w czasopismach „Iskry”, „Na tropie”, „Na przełaj”, „Płomyk”.

W tym okresie Kamińskie czasami używał pseudonimu Juliusz Górecki.

Twórczość tego okresu ma charakter wiadomości praktyczno- wychowawczych i organizacyjnych, nawołuje do patriotyzmu, odpowiedzialności, odwagi i rzetelności ludzkiej.

Etap drugi:

są to lata 1939- 1945, jest to czas okupacji i czynnej walki Kamińskiego w ruchu oporu. Walczył w szeregach Armii Krajowej, był współtwórcą harcerskiego ruchu oporu,jednym z inicjatorów działalności konspiracyjnej, brał udział w tworzeniu Szarych Szeregów (organizacji harcerskiej walczącej zbrojnie z okupantem). Przyczynił się do powstania zakonspirowanego stowarzyszenia społecznego „Wawer” w Warszawie, którego zadaniem była uliczna propaganda oraz mały sabotaż nękający okupanta. Był naczelnym redaktorem głównego organu prasowego Armii Krajowej „Biuletynu Informacyjnego”. Okres ten dał mu doświadczenie w pracy wychowawczej z grupą.

Etap trzeci:

przypada na lata 1946- 1950, zaczął pracować na Uniwersytecie Łódzkim.

Współpracował z H. Radlińską. W 1947 r. napisał pracę doktorską o temacie „Nauczanie i wychowanie metodą harcerską”.

Prace mają charakter próby odnowy, pomocy i szukania dróg wyjścia z trudnej sytuacji społecznej naszego kraju.

Napisał w tym okresie:

„Henryk Jordan- twórca nowoczesnego wychowania fizycznego w Polsce”1946, „Narodziny dzielności. Dwadzieścia opowiadań dla młodzieży” 1947, „Pedagogika Antoniego Makarenki” 1948.

W 1951 roku powrócił jednak z konieczności do archeologii.

Etap czwarty:

od 1957- 1969 roku, jest to okres największej aktywności twórczej w zakresie pedagogiki społecznej Kamińskiego.

Napisał w tym okresie około 100 artykułów, studiów i rozpraw. Najważniejsze dzieła:

„Prehistoria polskich związków młodzieży” 1959, „Polskie związki młodzieży 1804-1831” 1963,

„Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza” 1965, „Czas wolny i jego problematyka społeczno wychowawcza” 1965, „Polskie związki młodzieży 1831- 1848” 1968, „Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza” 1967.

W tym okresie w swojej twórczości literackiej Kamiński zaczął coraz częściej interesować się  nie tylko sprawami dzieci i młodzieży, ale również sprawami ludzi dorosłych. Przedmiotem jego zainteresowań i badań naukowych były potrzeby społeczne i jednostkowe. Zajmował się takimi problemami jak: wychowanie metodą harcerską, środowisko wychowawcze, samorząd szkolny, uczniowski i studencki jako środowisko wychowawcze.

Etap piąty:

przypada na lata 1970- 1978. Jest to ostatni etap.

Ważniejsze opracowania powstałe w tym okresie:

„Analiza teoretyczna polskich związków młodzieży do połowy XIX wieku” 1971, „Pedagogika społeczna dla potrzeb pracowników socjalnych” 1971, „Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna- podręcznik akademicki” 1972, „Studia i szkice pedagogiczne” 1978, oraz pośmiertnie wydane pod jego redakcją- „Pedagogika opiekuńcza J. C. Babickiego. Pisma wybrane” 1980.

Aleksander Kamiński kończy swoją działalność na Uniwersytecie Łódzkim w 1973 roku, przechodzi na emeryturę i przenosi się na stałe do Warszawy, kontynuuje swoją aktywność twórczą, umiera 21 marca 1978 roku.

Aleksander Kamiński nawiązuje do procesu wychowania, który dokonuje się w różnych sytuacjach życiowych podczas wszystkich etapów życia człowieka. Jest za poszerzeniem tradycyjnego środowiska wychowawczego (rodzina, szkoła, placówki opieki nad dzieckiem)o poradnie świadomego macierzyństwa, schroniska turystyczne, szpitale, dziecięce grupy podwórkowe, muzea, redakcje, zespoły artystyczne, zakłady pracy i społeczność sąsiedzka. Związane jest to z rolą wychowawcy, którą spełniać wszyscy którzy towarzyszą wychowaniu.

Kamiński wyróżnia 3 typy działań wychowawczych, w których:

1)     kontakt oparty jest na indywidualnym stosunku wychowawca- wychowanek

2)     wychowanie zespołowe w grupie odpowiednio zostało zaktywizowane wychowawczo

3)     wychowanie przebiega w toku ulepszania środowiska siłami tegoż środowiska

Preferuje trzeci typ wychowania, który obejmuje człowieka oraz instytucje z możliwością wychowania. Główną rolę w takim wychowaniu odgrywa środowisko życia i jego przetwarzanie.

Środowisko wg Kamińskiego: „środowiskiem nazywamy elementy otaczające kultury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez czas dłuższy albo krótko, lecz ze znaczną siłą, jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących się podniet. Otoczeniem natomiast jest obejmująca nas struktura szersza, zarówno trwała, jak i zmienna, zarówno oddziałująca, jak i nie oddziałująca na jednostkę”

Aleksander Kamiński twierdzi, że wpływ środowiska na osobowość jednostek i grup stanowią środowiska naturalne (rodzina, grupa rówieśnicza, zakład pracy) oraz środowiska społeczne wydzielone do określonego oddziaływania wychowawczego (szkoła) o celowo ukierunkowanych oddziaływaniach wychowawczych. Wg niego środowisko i jego wpływy są nieodłącznym elementem ściśle sprzężonym z procesem wychowania i kształtowania osobowości człowieka. Jeśli oddziaływanie środowiska jest samorzutne, nazywamy to środowiskiem życia, jeśli natomiast oddziaływanie jest zorganizowane i celowe, jest to środowisko wychowawcze.

Środowisko wychowawcze  jest częścią środowiska życia, składa się z instytucji wychowawczych oraz grup naturalnych nastawionych na zadania wychowawcze. Obecnie celowe zabiegi wychowawcze usiłuje się rozszerzyć na różnorodne środowiska życia dotychczas nieintencjonalne wychowawczo.

Rodzina jest fundamentalnym środowiskiem życia oraz podstawową komórką społeczną i wychowawczą. Jednak dla wielu ludzi podstawowym środowiskiem życia jest środowisko lokalne, a szkoła stanowi krąg środowiska wymagający starannego przygotowania pedagogicznego. Dalsze środowiska życia to zakłady pracy, organizacje zawodowe oraz grupy towarzysko- koleżeńskie.

Pedagogika społeczna stawia sobie za zadanie przekształcenie rodziny naturalnej, która jest naturalnym środowiskiem życia w rodzinę stanowiącą środowisko wychowawcze, czyli zespół bodźców ukierunkowanych celowo na wartości społeczno- moralne jej członków. Dokonać się to może dzięki oddziaływaniu szkoły środowiskowej na najbliższe środowisko wychowawcze, które identyfikuje się ze środowiskiem wychowawczym lokalnym.

Środowisko wychowawcze musi być kształtowane i organizowane aby spełniało swoją funkcję.

A. Kamiński w procesie organizowania środowiska wychowawczego (ulepszanie i wzmaganie w nim cech środowiska wychowawczego) uwzględnia czynniki:

l        rozpoznawanie potrzeb dzieci, młodzieży, rodziny, sąsiadów, otoczenia ze szkoły (rozmowy, obserwacje, wywiad środowiskowy)

l        wyszukiwanie i określanie sił środowiska przy pomocy osób wartościowych moralnie i społecznie

Kamiński był kontynuatorem myśli i działań Heleny Radlińskiej. Według niego pedagogika społeczna jest przede wszystkim nauką praktyczną, powinna służyć aktualnym potrzebom społecznym i jednostkowym, koncentrować się na problematyce środowiska wychowawczego, traktując je jako zespół bodźców działających na wychowanka i warunkujących jego rozwój oraz efekty i wyniki planowanej działalności oświatowo- wychowawczej.

Kamiński swoją myśl pedagogiczną tworzył zawsze rozpoczynając od widzenia człowieka jako istoty naturalnej. Koncentrował się na środowisku życia jednostki oraz na instytucjach do realizacji zadań wychowawczych, które pełnią funkcje: rekreacyjną, opiekuńczą, socjalną, współżycia koleżeńskiego, i wychowawczo- kulturalną.

Pedagogika bada rolę środowiska w przebiegu procesów rozwoju jednostki i grup ludzkich. Odnosi się do tego Kamiński i określa dzięki temu istotę pedagogiki społecznej nazywając w znaczeniu szerszym jako kierunek pedagogiczny koncentrujący się na środowisku, a w znaczeniu węższym jako teoria wychowawczej funkcji pracy socjalnej.

Aleksander Kamiński używa terminu „siły twórcze”(widziane i utajone wartości tkwiące w człowieku i środowisku), który wprowadziła H. Radlińska. Określa je na trzy sposoby:

l        jako jednostki ludzkie wartościowe moralnie i społecznie, uzdolnione, wrażliwe na ludzkie potrzeby i aspiracje

l        jako zespoły, placówki, instytucje sprawnie funkcjonujące w zaspokajaniu potrzeb jednostkowych i społecznych

l        jako wartości niematerialne (idee społeczne, teorie intelektualne, wzorce kulturalne, normy moralne, wartościowe tradycje i zwyczaje, wizje lepszego jutra)

Rozwijał także inne terminy wprowadzone przez Radlińska m.in. normy, mierniki, wzory, wzorce społeczne. (*konkretnym wzorcem wychowawczym do naśladownictwa przez dzieci był zuch)

Edukacja permanentna wg Kamińskiego to zajęcia rozwijające, które podejmowane są z pobudek osobistych i indywidualnych zainteresowań w celu doskonalenia się w jakiejś dziedzinie kultury duchowej lub materialnej, w poczynaniach społecznych lub kulturze fizycznej. Wymagają osobistego zaangażowania.

Pedagogika społeczna to nauka praktyczna i użyteczna, skierowana na aktualne potrzeby społeczne i jednostkowe podczas całego życia człowieka i we wszechstronnych dziedzinach.

Podstawowe elementy środowiska wychowawczego, dziedziny rzeczywistości:

l        kulturalno- oświatowa społeczności mieszkaniowej

l        organizacji społecznych

l        placówek wychowania pozaszkolnego

l        pracy socjalnej

l        wychowania zdrowotnego

l        ośrodków rekreacji i wypoczynku

l        masowych środków upowszechniania kultury

l        zakładu pracy

l        instytucji opiekuńczo- wychowawczych

l        rodziny.

Są to czynniki i siły wpływające na osobowość, które jednocześnie mogą dynamizować rozwój wychowanka, powinny być organizowane i planowane.

metody pracy wychowawczej i socjalnej

wspólna cecha niżej wymienionych metod to zespołowość czynności wykonywanych przez specjalistów różnych dziedzin na rzecz jednostki, grupy, społecznośći.

a) Kamiński stosował metodę indywidualnego przypadku, która jest sztuką, w której wiedza życiowa i nauka o człowieku i środowisku pomagają ulepszyć wzajemne przystosowanie się jednostki i jej środowiska.

Procedura postępowania pracownicy socjalnego tą metodą:

diagnoza społeczna (rozpoznanie przyczyn i ich nasilenia, stosowany jest wywiad środowiskowy, oparty na kwestionariuszu z pacjentem, przedstawicielem rodziny, dopełniony obserwacją)

opracowanie planu postępowania ukierunkowanego na praktyczne korygowanie środowiska oraz na postępowanie wychowawcze

prowadzenie przypadku drogami rewalidacji

Metoda ta rozwija się przeważnie w społeczeństwa zamożnych, gdyż jest kosztowna.

Podstawowe zasady tej metody:

l        akceptowanie jednostki taką jaka jest

l        wiara w jednostkę

l        przerzucanie mostu życzliwości

l        dążenie do nastawienia jednostki, aby sama chciała skorygować swoje życie oraz dobrze rozpoznać się we własnej osobowości

b) Drugą metodą stosowaną przez Kamińskiego jest metoda pracy grupowej. W tej metodzie oddziałuje się na jednostkę za pośrednictwem małej grupy np. Grupy psychoterapeutyczne organizowane dla osób nieprzystosowanych społecznie oraz grupy rewalidacyjne dla osób wykolejonych. Celem pracy grupowej jest uczynienie grupy zespołem wychowawczym.

Praca z grupą polega na słuchaniu zwierzeń, dyskutowaniu, prowokowaniu intelektualnego aktu krytyki. Praca psychoterapeutyczna z grupą nastawiona jest na ratunek i opiekę jednostki nieprzystosowanej społecznie.

c) Trzecią metodą jest organizowanie społeczności lokalnej, czyli środowiska naturalnego grupy ludzi, którą łączy bliskość zamieszkania. Ta metoda jest najtańsza i polega na organizowaniu społeczności lokalnej dla zadań socjalnych, ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami organizacji publicznych i społecznych. Badania pokazują, że ciągle wzrasta potrzeba tej metody. Oparta jest na wspólnym planie, wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych. Poczynań nie prowadzi się dla społeczności. Lecz przez społeczność i wspólnie z nią.

Pracownik socjalny koordynuje poczynania, inicjuje badania dodatkowe, hospituje i inspekcjonuje poczynania oraz ocenia wyniki i konsultuje.

Stabilizacja poczynań organizujących społeczności lokalne może mieć postać:

l        objęcie kierownictwa poczynań przed odpowiednią grupę

l        objęcie kierownictwa poczynań przez samorząd osiedlowy

l        powołanie w tym celu specjalnej organizacji.

Praca socjalna i opiekuńcza

Dużą rolę w procesie wychowania i kształtowania osobowości odgrywa wpływ środowiska. Dzięki społecznym instytucjom opieki nad dzieckiem proces ten może być prowadzony w sposób zamierzony. Instytucje spełniające rolę opiekuńczo- wychowawczą: kluby różnego charakteru, świetlice, domy kultury, kolonie wakacyjne, obozy, domy dziecka,zakłady wychowawcze, internaty, rodzinne domy dziecka, rodziny zastępcze, ogrody jordanowskie, szkoła.

Kamiński był za tym, aby obowiązkiem nauczycieli klas początkowych była konieczność otoczenia dzieci przejawiających trudności szczególną troską opiekuńczą, stosując jednocześnie celowe zabiegi wyrównawcze zależnie od indywidualnych potrzeb. Dzieci mające trudności intelektualne abstrahowaniu i teoretyzowaniu są często zdolne w innym zakresie- uzdolnienia ruchowe. Zlekceważenie tego problemu spowoduje pewną ilość dzieci nieprzystosowanych do życia.

Zdaniem Kamińskiego powinny być poradnictwa zajmujące się opiek a w okresie adaptacyjnym oraz w trudniejszych okresach życia młodzieży. Do problemów pedagogiki opiekuńczej zalicza się również sprawa ludzi dorosłych i starych, znajdujących się w trudnych sytuacjach życiowych i nie radzących sobie w życiu (wielodzietność, długotrwała choroba, destrukcja rodziny).

Opieka świadczona w kręgach środowiskowych: pracy i sąsiedztwie.

Formy i sposoby opieki społecznej: kompensacja społeczna, poczynania doraźne, poczynania obejmujące całe życie jednostki, pomoc służby zdrowia, służby bezpieczeństwa i wychowawcy psychologa.

Pedagogika społeczna powinna inspirować poczynania profilaktyki społecznej oraz pomagać poszczególnym osobom i grupom społecznym. Pomoc profilaktyczna powinna być udzielana we wszystkiego rodzaju placówkach pozaszkolnych, indywidualnych, w zakładach pracy, środkach masowego przekazu, w różnorodnych formach w zakresie kultury społecznej, fizycznej, umysłowej, artystycznej, zawodowej i codziennego życia.

Kamiński dzieli pojęcie opieki na szeroki i wąski zakres. W wąskim rozumieniu opieka dotyczy ścisłej opieki społecznej (świadczenia o charakterze materialnym i psychicznym w stosunku do osób potrzebujących pomocy w życiu z powodu klęsk żywiołowych, chorób, zaburzeń psychicznych, osamotnienia, upośledzenia, braku mieszkania, w walce ze złymi nałogami). W szerokim rozumieniu natomiast opieka dotyczy pomocy społecznej udzielonej nie określonej liczbie osób, lecz masom społeczeństwa (profilaktyczne zapobieganie wszelkiego rodzaju nieprzystosowaniom, dezintegracji społecznej, brakom zdrowotnym,moralnym i materialnym).

Kamiński rozróżnia terminy opieka społeczna i pomoc społeczna, ponieważ dotyczą one różnego rodzaju odbiorców i służą różnym celom.