»

                                                                                             Aleksander Wojciechowski

Młode malarstwo polskie 1944-1974

I Pokolenie

Pierwszego pełnego przeglądu plastyki polskiej dokonano na warszawskim Salonie Wiosennym w 1946 roku. Uczestniczyło w nim 256 artystów i ponad 400 prac. Do najczęściej spotykanych tematów należał: portret, pejzaż i martwa natura. Zaś do gł. artystów zaliczyć można:

J. Cybis

J. Fedkowicz

A. Nacht

C. Rzepiński

E. Eibisch

Z. Radnicki

A. Marczyński

H. Rudzka, oraz pozostałe grono malarzy – kolorystów.

Zaczęto prowokować młodzież do tworzenia młodej sztuki.

W plastyce światowej okres wielkich przemian zacznie się ok. 1948 roku. Nastąpi nawrót do sztuki abstrakcyjnej, która stanie się sztuką oficjalną, jaką w Polsce był koloryzm.

Młoda generacja

To artyści urodzeni w okresie międzywojennym. Jak opisuje Bogdan Suchodolski pokolenie to doświadczone przez klęskę wrześniową, okupację, było zachwiane psychicznie i zdezorientowane ideowo. To oni najbardziej przeżywali całą sprawę kultu jednostki i likwidacji jego następstw, ratując w tym okresie swą wierność do socjalistycznych ideałów. Cechowała ich ruchliwość umysłowa, ideowa, moralna dojrzałość, zdobywanie wiedzy, gorączkowa praca nad sobą. W pracach nawiązanie do form geometyczno-funkcjonalnych, Nowosielski Dom głębi, Urbanowicz Element, oraz pełne ekspresji obrazy przedmiotowe i figuracyjne: Wróblewski Ryby bez głów, Urbanowicz – rysowane piórkiem portrety, Nowosielski – Okręty, i akty.

Groteskowa deformacja, heroizacja postaci ludzkiej i metamorficzne posługiwanie się przedmiotem stanie się w latach 1945-48 podstawową metodą twórczą młodej i średniej generacji.

Brzozowski – Powrót,  Wagon

Mikulski - Kompozycja

Tyszkiewiczowa – Pani z parasolką,  Prasująca

Tchórzewski - Ptaki

Szwacz – Marynarz

Groteska zmonumentalizowana

W latach okupacji ooteka zajmuje ważne miejsce w sztuce. Czasem była aktem samoobrony przed poniżeniem, a w rękach okupanta stawała się narzędziem upodlenia. Wśród twórców o tej tematyce znajduje się: Brzozowski, Tchórzewski i Wróblewski. Do takiej serii groteski monumentalizowanej należy Nagrobek kobieciarza.

Malarstwo przepojone teatrem

Młodą plastykę polską pomawiano o związki ze sztuką francuską. Z surrealizmu czerpano tytuły obrazów. Teatr konspiracyjny Kantora (1942-44) był pierwszym momentem zetknięcia się młodych malarzy krakowskich. W 1945 powstaje teatr akademicki Rotunda (współpraca Kantora, Artymowskiego i Brzozowskiego), Władysław Jarema zakłada eksperymentalny teatr Groteska (z Mikulskim i Stażyńskim). Z teatrem związał się też Bogusz. Postacie pojawiały się na płótnie jak aktorzy na scenie, jak groteskowe kukiełki, bohaterowie spektaklu dramatycznego. Jeremianka - Taniec.

Próba systematyki

1.      większość z malarzy tego nurtu urodziła się w latach 1918-1928

2.      nie brali czynnego udziału w życiu politycznym i artystycznym okresu 20-lecia międzywojennego.

3.      przejęli rewolucyjną tradycję dawnych ugrupowań awangardowych.

4.      w czasie wojny najstarsi walczyli w szeregach Wojska Polskiego, brali czynny udział w konspiracji, byli więźniami obozów koncentracyjnych.

5.      przedwczesna dojrzałość i konieczność podejmowania samodzielnych decyzji wynikająca z warunków okupacyjnych.

6.      debiutowali w latach 1945-48 na wystawach Młodych Plastyków w Krakowie, w Warszawie, na Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie.

7.      jedni ukończyli studia w okresie kiedy obowiązywała estetyka koloryzmu, inni występowali przeciwko stosowanym wówczas metodom nauczania.

8.      cechowała ich świadomość więzi pokoleniowej.

Byli to m.in.:

T. Brzozowski                       K Mikulski                  R. Artymowski                 M. Bogusz

A. Haska                               A. Kobzdej                  Z. Dłubak                          J. Kraupe-Świderska

J. Kujawski                           S. Fijałkowski              W. Fangor                         J. Nowosielski

J. Skarżyński                         J. Tarasin                     W. Cwenarski                   A. Wróblewski

A. Strumiłło                          J. Tchórzewski             J. Lenica                           A. Mazurkiewicz

T. Pągowska                         T. Dominik                   S. Gierowski                     T. Rudowicz

J. Lebenstein                         R. Ziemski.

Rówieśnicy na Zachodzie

Protestowali przeciwko abstrakcjonizmowi geometrycznemu np. Soulages, Tapies, Riopelle, Mathieu. W 1948 założona międzynarodowa grupa Cobra jednoczyła artystów uprawiających sztukę ekspresyjną, figuratywną, tematyczną. Do niej należeli: K. Appel, Corneille, Ch. Dotremont, P. Alechinsky.

II Zaczęło się w Krakowie

Teatr okupacyjny

Wstawienie sztuki „Odysa” i „Balladyny”.

24 czerwca 1945 otwarto wystawę Grupy Młodych Plastyków w lokalu związku krakowskiego Związku Literatów. Była ona świadectwem żywotności młodej sztuki i debiutem pokolenia dojrzewającego  latach wojny.

Wystawa grup młodych – 1946

Artyści francuscy i polscy operowali konturem, wyraźną kreską. Inny jest jednak rodowód owej „graficzności”:

A. Masson – wpływ wcześniejszych dzieł surrealistycznych, pobyt w Ameryce.

A. Manessier – operuje konturem zaczerpniętym ze średniowiecznych witraży.

U Tal-Coata jest to rysunkowość jeszcze dekoracyjna. itd.

Zatem rysunkowość malarstwa fr. młodego pokolenia wynikała z artystycznych powodów.

W Polsce zaś podczas okupacji, rysunek był podstawową konieczną formą wypowiedzi. Warunki pracowniane, trudności w zdobywaniu materiałów, brak czasu na spokojne tworzenie, udział w działalności konspiracyjnej, wszystko to wymagało pośpiechu, dlatego też posługiwano się rysunkiem. Rysunek kształtował formę, akcentował ekspresję, dramatyzował i rytmizował kompozycję.

Kantor – Rysunki znad morza (1947)

Szkice Brzozowskiego należą do gatunku persyflażu – wyrażają bolesny żart, gryzącą ironię, kpinę.

III Środowisko warszawskie

Młoda plastyka warszawska różniła się od krakowskiej, gdyż odmienne były dzieje obu miast.

Radykalizm programu artystycznego

Młodzi artyści z bezwzględną szczerością wyrażają cały swój niepokój czasów powojennych. Sztuka ich jest swego rodzaju spowiedzią. Za szt. realistyczną i ekspresyjną opowiadali się literaci związani z czasopismem „Nurt”.

Działają grupy kolorystów, awangardy, grupa reprezentująca umiarkowany tradycjonalizm, gr. Powiśle. Sztukę naturalistyczną pokazali w XI 1947 uczestnicy Salonu Artystów Niezależnych.

Nowocześni

Warszawska plastyka awangardowa

Romuald Kamil Witkowski                    Marek Włodarski                          Zbigniew Dłubak

Henryk Stażewski                                   Bohdan Urbanowicz                    Anatol Wróblewski

Maria Ewa Łunkiewiczowa                    Roman Owidzki                           Jan Lenica

Mieczysław Berman                               Ignacy Witz                                   Wojciech Fangor

Bronisław Linke                                     Marian Bogusz   

W latach 1916-31 działał w W-wie Polski Klub Artystyczny skupiający literatów, muzyków, plastyków, architektów, ludzi teatru i filmu. Organizował wystawy, odczyty, dyskusje, koncerty itp.

Odbyła się pierwsza wystawa formistów (1919), pierwsza wystawa kapistów (1931).

Pierwsza po wojnie wystawa o char. ogólnokrajowym otwarta została w Klubie Młodych Artystów  i Naukowców 30 XI 1947.

W 1948 roku, Wrocław odegrał wielką rolę organizując Wystawę Ziem Odzyskanych. Stała się ona manifestacją postępowej myśli technicznej i artystycznej.

IV  I Wystawa Sztuki Nowoczesnej Kraków 1948-1949

Wystawę tą należy rozumieć jako demonstrację i manifestację ambitnych planów młodego pokolenia.

- Program maksymalistyczny – plastyka nowoczesna , traktowana jako „baza wyjściowa dla przyszłej sztuki”; jego ilustracją miała być wystawa krakowska.

- Program minimalistyczny polegający właściwie na ratowaniu tego, co z „nowoczesności” było do uratowania.

Wierzono, iż plastyka nowoczesna stanie się punktem wyjścia dla przyszłej twórczości, adresowanej do masowego odbiorcy.

Wystawa ta była przeglądem niemal wszystkich uprawianych wówczas w Polsce kierunków plastyki awangardowej. Unizm reprezentowali: Judyta Sobel i S. Wegner, sztukę konstrukcyjno-geometryczną : H. Stażewski, J. Nowosielski, J. Stern, J. Skarżyński i J. Tarasin.

V Realizm

Dwaj wielcy moraliści:

Tadeusz Borowski – pisarz i poeta, pokazywał ofiary hitlerowskiego terroru, jako ofiary zmaltretowane moralnie.

Andrzej Wróblewski – cykl „Rozstrzelanie”, pokazywał osoby zmarłe już przed egzekucją; ustawiał pod ścianą, w sztywnych papierowych ubraniach. Ciała poćwiartowane, zdeformowane, nogi obcięte wszystko to podane w formie szkicowej, prymitywnej, ekspresyjnej, szokującej.

Zabity mąż, Kolejka trwa, Ukrzesłowienia, Cień Hiroszimy, cykle Czaszek, Nagrobków – elementy grozy miesza z groteską, wszystko zabarwia ironią, symbolizmem, erotyką. Erotyka u niego jest równie dramatyczna, jak cała jego twórczość. Torsy kobiece. Pokazuje niepokój spowodowany samym faktem ujawnienia fizyczności. Sięga do chirurgicznych, anatomicznych zabiegów: Dłoń, Zampano, Portret organiczny. Nie interesował się pejzażem, naturą, usuwał z obrazów wszelkie ślady roślinności. Zajmowała go postać ludzka, posługiwał się najczęściej neutralnym tłem.

Tramwaje, Błękitny szofer, Plaża – obraz symboliczny,

Waldemar Cwenarski

Artysta z przekonania realista, z temperamentu ekspresjonista, w oparciu o bolesne doświadczenia młodości – moralista. Motyw dzieci słabych, czystych, bezbronnych, wobec brutalnej rzeczywistości nabiera u niego znaczenia symbolicznego. Krucjata dziecięca, Korowód dzieci.

Podróże artystów do państw naszego obozu w latach 1950-1954 , spowodowały nagromadzenie notatek, szkiców, rysunków, które składały się na tzw. cykle „reportaży”. Do artystów tego nurtu zaliczyć można:

Tadeusza Kulisiewicza

Aleksandra Kobzdeja

Andrzeja Strumiłłę

Wojciecha Fangora

Styl monumentalny:

B. Urbanowicz – temat wieloosobowej sceny historycznej Spartakus, który stał się piramidą monumentalnych brył.

W. Fangor

Plakaty Na dnie, Maclovia, uliczne dekoracje z okazji warszawskiego festiwalu.

VI Około roku 1955…

Malarze studiujący w latach 1950-1955, a debiutujący w 1954-56:

Zdzisław Beksiński                         Włodzimierz Buczek                      Tadeusz Dominik

Zbigniew Jaskierski                       Andrzej S. Kowalski                       Jan Lebenstein

Benon Liberski                               Zbigniew Makowski                       Alfons Mazurkiewicz

Lucjan Mianowski                         Jacek Sempoliński                           Jacek Sienicki

Teresa Rudowicz                            Marian Warzecha                           Rajmund Ziemski

Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki otwarta w lipcu 1955 r. w salach ekspozycyjnych Warszawskiego Arsenału.

A. Bukowska tak ich określa: „Jest to pokolenie nie bezkompromisowej zacietrzewionej walki, lecz rozumnego dialogu – pokolenie koegzystencji”.

W centrum zainteresowania stanęła sprawa deformacji „Nie ma sztuki bez deformacji”. Goszczona w Warszawie wystawa sztuki meksykańskiej w lutym 1955 roku, była źródłem natchnień dla artystów.

Jeśli chodzi o literaturę, uprawiano publicystykę, a jej ulubionymi formami była: literatura faktu, reportaż, dyskusja na tematy polityczne i społeczne. Szkołą dla malarstwa również była publicystyka (zagadnienia treściowe, propagandowe, agitacyjne). Przejawiało się to wybuchem brutalnego ekspresjonizmu, okrucieństwo, upiorne postacie. Reprezentantami tego tzw. „arsenałowców” byli:

Izaak Celnikier                Jerzy Ćwiertnia                    Jan Dziędziora               Stefan Garwatowski  Tomasz Gleb                   Zdzisław Głowadzki            Barbara Jonscher           Barbara Kwaśniewska Maciej Lachur                 Teresa Mellerowicz              Marek Oberlänfer          Jerzy Potrzebowski

Grupa Staromiejska Grupa 55 o składzie:

Marian Bogusz – zastępuje pejzaż rzeczywisty architekturą pejzażu o klarownych podziałach

                              konstrukcyjnych. Einstein, Portret Heleny Weigel, Koncert Bacha.

Zbigniew Dłubak – operuje formą uproszczoną syntetyczną, postacie ustawia w pustej przestrzeni,

                                  posługując się dużymi płaszczyznami, Macierzyństwo-owoce, Portret starej  

                                  kobiety.

Kajetan Sosnowski – sztuka sprowadzona do przedmiotów-symboli Noc księżycowa,

                                    Macierzyństwo

Andrzej Zaborowski

Andrzej Szlagier.

I wystawa w 1955r w salonie Desy (Rynek Starego Miasta)

Powstaje też w tym roku galeria Krzywe Koło, kierownikiem został Bogusz.

Do łódzkich artystów należeli: Stefan Wegner nawiązujący do unizmu

Stanisław Fijałkowski – Chmurny poeta

Stefan Krygier

Lech Kunka – dążył do stworzenia płaszczyzny o „jednolitym natężeniu formy” Akt.

W Katowicach powstała grupa St-53 z inicjatywy Krygiera i Kunki.

W Poznaniu wystawy kolorystów o wspólnym programie 4F + R (farba, faktura, forma, fantastyka + realizm). Powstanie grupy R-55 (R- realizm, 55- rok powstania)

Wystawa w Krakowie w grudniu 1955 r. była ukłonem w stronę surrealizmu. Dzieła:

T. Brzozowskiego - Dół , cykl Balet – nawiązuje do średniowiecznych misteriów i moralitetów. Ostra kreska, która jest unerwieniem obrazu. Istotą jego sztuki jest emocja. Pępek świata, Skakanka, Paznokcie, Dezerter. W początkach 1959 roku rozpoczyna nowy cykl obrazów, gdzie rezygnuje z wyraźnego modelunku przedmiotów, zawęża gamę kolorystyczną, tła oschłe, wszystko zyskuje powagę i surowość. Stróż, Cyrulik, Sztylpy, Ordynas

J. Maziarskiej

T. Kantora – Obraz metaforyczny

M. Jaremianki

K. Mikulskiego

J. Nowosilskiego – ma swój odrębny styl. Tworzy akty-idole, Portrety-ikony, martwe natury, Malując wnętrza wprowadza podwójne tło. Kolory ostre, skontrastowane.

E. Rosensteina

J. Skarżyńskiego

J. Sterna.

VIII Eksplozja nowoczesności. 1956-1960

Sztuka awangardowa stała się zjawiskiem masowym. Powstają nowe ugrupowania, czasopisma, galerie, kluby. Organizuje się coraz więcej wystaw, także samodzielnych artystów. Pojawienie się plastyki polskiej we wszystkich głównych ośrodkach sztuki światowej:

wystawa szt. polskiej w Moskwie

- III Międzynarodowa Wystawa Grafiki w Lubanie

- II Międzynarodowa Wystawa Documenta w Kassel

- I Biennale Młodych w Paryżu

- Biennale w Sao Paulo

- a także w wielu innych krajach.

Krytyka zagraniczna zwraca uwagę na odrębny, indywidualny charakter naszej sztuki.

Skomplikowane procesy przemian w sztuce polskiej rozgrywały się równolegle z kierunkami sztuk zagranicznych i tak:

Francja – abstrakcja w postaci taszyzmu, konstruktywizmu, impresjonistyczne tradycje światła-koloru, sztuka informel, art brut. Sztuka współczesna dzieli się wg. Dubuffeta na 2 etapy: koncepcja mechanistyczna i biologiczna.

Włochy – spazialismo

Hiszpania – arte spaziale (założenia sztuki - świetliste kształty w przestrzeni, ruch, barwa, kształt i przestrzeń).

Ameryka – dripping (kapanie), acion painting (malarstwo gestu)

Różne nurty w sztuce polskiej.

Informel w skład którego wchodzą prace od taszyzmu do abstrakcyjnych pejzaży. Ujawnia się w twórczości takich artystów jak:

...