»

Warszawa 1996

Warszawa 1989

Pisała K. Pabian

Korekty dokonały

E. Chmielewska

i I. Stankiewicz

O piątej rano, jak zawsze, młotkiem o szynę koło baraku komendy wydzwonili pobudkę. Drgający dźwięk słabo przenikał przez szyby, oszronione na dwa palce, i rychło zacichł - było zimno i strażnikowi nie chciało się za długo machać ręką.

Dźwięk ucichł, a za oknem nadal, jak nocą, kiedy Szuchow wstawał na kibel, było ciemno i tylko wpadało w okno żółte światło trzech latarń, dwu na zonie i jednej w samym łagrze.

Jakoś nikt nie przychodził otworzyć baraku, ani nie było słychać, żeby dyżurni brali paraszę na drągi, do wylania.

Szuchow nigdy nie przesypiał pobudki, zawsze wstawał natychmiast. Do rozprowadzania więźniów było półtorej godziny czasu własnego, nie państwowego, i każdy, kto się nauczył żyć w łagrze, może sobie dorobić: uszyć komu ze starej podszewki pokrowiec na rękawice, zamożnemu więźniowi podać na pryczę suche walonki, żeby się tamten nie musiał fatygować na bosaka, wyszukiwać je ze sterty, albo przelecieć się pod magazyny, a nuż się komu uda przysłużyć, może co podnieść albo polecieć do stołówki zbierać ze stołów miski i znosić je do mycia - można podjeść, ale tam chętnych wielu, walą tłumem, a najgorsze, że jeśli co zostało, to nie strzymasz, zaczniesz miski wylizywać. A Szuchow dobrze sobie zapamiętał słowa pierwszego swego brygadzisty, Kuziemina - starego wygi łagrowego, w czterdziestym trzecim siedział już dwunasty rok, i kiedyś przy  ognisku na pustym wyrębie powiedział do swoich przywiezionych z frontu i uzupełnień:

- Tutaj, chłopcy, jest tylko jedno prawo - tajga. Ale ludzie i tutaj żyją. Wiecie, kto w łagrze zdycha? Ten, co miski wylizuje, ten, co liczy, że się w szpitalu zadekuje, a także kapuś.

Co do kapusiów, to oczywiście zasunął. Ci to się uchowają. Ale uchowają się za cenę ludzkiej krwi.

Na pobudkę Szuchow zawsze wstawał natychmiast, a dziś nie wstał. Już z wieczora czuł się nie najlepiej, ni to go trzęsło, ni to łamało. Nawet w nocy nie zdołał się zagrzać. We śnie raz mu się zdawało, że się na dobre rozchorował, raz że mu się polepsza. Bardzo nie chciał, żeby nadszedł ranek.

Ale nadszedł o zwykłej porze.

No i jakże się tu ugrzać? Okno lodem zaszło, po ścianach na styku z sufitem przez cały barak - a barak nie byle jaki! - biała pajęczyna. Szron.

Szuchow nie wstawał. Leżał na górnej pryczy, przykryty z głową kocem i buszłatem - a w podwinięty rękaw waciaka wsunął obie stopy naraz. Nie patrzył, ale słyszał wszystko, co się działo, tam gdzie spała jego brygada i w całym baraku. Oto ciężkie kroki w korytarzu, dyżurni wynoszą jeden z osiemdziesięciolitrowych kibli. Lekka niby robota, jak raz dla inwalidów, ale spróbuj no wynieść, żeby się nie przelało! Teraz w siedemdziesiątej piątej brygadzie zwalili na podłogę przyniesione z suszarni walonki. A teraz w naszej. (Bo i naszej wypadła kolej suszyć walonki). Brygadzista i zastępca brygadzisty ubierają się w milczeniu, tylko prycza skrzypi. Zastępca brygadzisty pójdzie teraz do magazynu po chleb, a brygadzista do baraku, do dyspozytorów.

Ale nie ot tak, po prostu po przydział pracy, jak chodzi co dzień. Szuchow przypomniał sobie, że dziś ważą się losy - ich, sto czwartą brygadę, chcą z budowy warsztatów wykopać na nowy obiekt - Socgorodok. A ten Socgorodok to szczere pole, zaspy śnieżne i zanim coś się tam zacznie, trzeba będzie robić wykopy, ustawiać słupy, naciągać drut kolczasty - dla samych siebie, żeby nikt nie uciekł. A potem budować.

Jasna sprawa, że przez miesiąc nie będzie się tam gdzie zagrzać, nic tylko szczere pole. I ogniska się nie rozpali, bo i z czego? Tyraj do upadłego - jedyny ratunek.

Brygadzista zatroskany, idzie załatwiać. Żeby tam jakąś inną, mniej roztropną brygadę wepchnąć zamiast naszej. Jasne, że nie dogadasz się przychodząc z pustymi rękami. Pół kilo słoniny starszemu dyspozytorowi trzeba zanieść. Albo i kilogram.

Spróbować nie kosztuje, a nuż się uda w izbie chorych urwać chociaż jeden dzień? Łamie we wszystkich kościach.

I jeszcze jedno: który strażnik ma dzisiaj służbę?

Przypomniał sobie - służbę ma Półtora Iwana, chudy i długi czarnooki plutonowy. Na pierwszy rzut oka aż strach patrzeć, a kiedy pozna się go bliżej - najbardziej ludzki ze wszystkich strażników: do karceru nie wsadza, nie donosi na więźniów. Więc można jeszcze poleżeć, póki dziewiąty barak nie wyjdzie do stołówki.

Prycza zatrzęsła się,

zachwiała. Dwóch wstawało naraz

- nad Szuchowem baptysta Aloszka, a na dole Bujnowski, kapitan żeglugi wielkiej, były.

Staruszkowie dyżurni wynieśli już obydwa kible i zaczęli się wykłócać, który ma iść po wrzątek. Wykłócali się jazgotliwie jak baby. Spawacz z dwudziestej brygady warknął:

- Ej, zdechlaki! - i rzucił w nich walonkiem. - Ja was pogodzę!

Walonek głucho stuknął o słup.

Zamilkli.

W sąsiedniej brygadzie burczał zastępca brygadzisty:

- Wasyl Fiodorycz! W

żywnościowym podpieprzyli, gady

- były cztery dziewięćsetki, a są tylko trzy. Komu urwać?

Powiedział to cicho, ale cała brygada dobrze usłyszała, przytaiła się komuś wieczorem, od gęby odejmą.

A Szuchow leżał i leżał na sprasowanych trocinach swojego siennika. Żeby się jakoś przemogło: albo niech już na dobre zacznie trząść, albo niech przestanie łamać. A to ni tak, ni siak.

Póki baptysta szeptał modlitwy, Bujnowski wrócił z dworu, gdzie chodził za małą potrzebą, i oświadczył, niby do nikogo, ale złowieszczo:

- No, trzymajcie się, matrosy!

Trzydzieści stopni gwarantowane!

I Szuchow zdecydował - pójdzie do ambulatorium.

W tym momencie czyjaś uprawniona do tego ręka zerwała z niego waciak i koc. Szuchow ściągnął buszłat z głowy, uniósł się. Stał...