»

ALINA WITKOWSKA MICKIEWICZ. SŁOWO I CZYN

- trzy miary czasu:

1.       czas historii

·         organizuje rzeczywistość dramatu

·         wydarzenia roku 1823, następstwo zdarzeń wg zasad pdp

2.       czas mitu religijnego

·         nie przemija, bo święta ofiara odnawia się w nieskończoność

·         dla sensów dramatu bardziej istotny jest rytm świąt kościelnych

·         akcja ujęta jest biegunami świąt zadusznych

·         kulminacje duchowych postaw bohaterów dokonują się w noc wigilijną (improwizacje Konrada) i święto wielkanocne (widzenie ks. Piotra – postać konkretna, bernardyn, przeniesiona w wieczny czas mitu religijnego)

·         odległości między świętami liturgicznymi nie są przestrzegane sumiennie (zbliżenie Bożego Narodzenia i Wielkanocy) à wymowa symboliczna jest ważna

Wielkanoc

radosne „Alleluja” w momencie widzenia, po śmierci narodu-Chrystusa, symbol zmartwychwstania

Boże Narodzenie

symboliczne panowanie maluczkich (pastuszkowie)

drzwi do Chrystusowego królestwa pokory (ks. Piotr)

3.       czas mitów agrarnych

·         między śmiercią a powrotem do życia odzyskiwanego z młodą wegetacją roślinną

- mieszanie czasów:

·         scena I (w klasztorze bazylianów w Wilnie): postacie historyczne, realizm, wierność kolorytowi chwili, czarny humor (Frejend), tonacja drwiąca, autoironiczna, dystans kpiny wobec więziennej rzeczywistości (piosenka Feliksa, „drewniane firanki” Suzina)

à obawa przed nadmiernie „wysokim” tonem

à punkt widzenia nie znający dystansu wobec wydarzeń, spojrzenie od wewnątrz

à ratowanie biografii ludzkich i kształtu wydarzeń od zapomnienia

              à odsłonięcie prawdy o jestestwie narodu, odkrycie utajonej siły

·        

najbardziej twórcze procesy przebiegają pod ziemią, w ciemnicach, załomach: kiełkuje rzucone w ziemię ziarno, dojrzewa wino w zamkniętych butlach, bajka Goreckiego strawestowana przez Żegotę

à metaforyzacja wolności zdławionej, która wybuchnie

à kolisty czas natury bezustannie odnawiający cykl reprodukcji

à rytm życia, uniwersalny, bardziej elementarny od historii

·         uwięzieni są nie tylko zbiorowością poddaną izolacji, ale są ziarnem

à dobro (jak i zło) metafizyczne jest wtopione w czas historyczny

à dobro walczy ziemskimi środkami z wcieleniami zła (car)

·        



ukazanie bohaterów jako dzieci: zagłada niewiniątek, zorganizowana przez Heroda (widzenie Ewy i ks. Piotra)

à niewinność ofiar

à ich nadprzeciętne znaczenie (Herod szukał wśród nich „Króla Żydowskiego”)

ofiara niewinnych dzieci to ponowienie ofiary Chrystusa (Wasilewski ma ręce rozpięte na
kształt krzyża)

à wieczna powtarzalność aktu zbawienia

- idea zbawienia narodu

·         arcyziemskie grzechy Polski: „towarzystwo stolikowe” w Salonie warszawskim i „lewa strona” na balu u Senatora; grzechy te są udziałem całej Europy

·         integralność zasady wolności: jest ona powszechna i niepodzielna, kto mówi o interesach jednego narodu, jest nieprzyjacielem wolności, odzyskanie wolności jest sprawą wszystkich

à krzyż, na którym Polskę rozpięto ma długie, na całą Europę ramiona

à naród zmartwychwstały to zbawiciel ludów (symbolika białego całunu)

- aspiracje zbawcze i postać Konrada

·         odbija od realistycznie kreślonych sylwetek innych więźniów

à ponury nastrój

à romantyczne cechy świata wewnętrznego: żar uczucia, moc woli, pycha geniusza

à intelektualny zakres praw (Wielka Improwizacja)

à jest poetą

·         wiemy o jego biografii bardzo niewiele: ponury, blady, natchnienie miewa o północy (północ jego godzina), ma dar wróżebny (o przyszłości, jak Cygan, powiada)

·         o jego duchowości dowiadujemy się z improwizacji: char. konfesyjny, tok analityczny (autoświadomość, rozpoznaje siebie, swe dążenia i cele), autokreacja ~ „widzenie”

- rola widzeń w dramacie

·         pochodzą z religijnego uniesienia lub natchnienia artysty

·         część „życia duszy”, na prawach snu

1.       widzenie Konrada

·         przygotowane przez więzienną samotność (Prolog: pustynia biblijnych proroków)

·         współprzeżywa opowiadanie Sobolewskiego o wywózce uczniów i sam intonuje pieśń zemsty (scena więzienna), wchodząc w stan zapamiętania w bólu

·         Mała Improwizacja: chce wystąpić w roli wizjonera, ale – jako samozwańczy orzeł – przegrywa w starciu z krukiem; świadomość porażki pozostanie w nim

·         Wielka Im.: eksponuje swe niewątpliwe atuty (bycie poetą, mistrzem, stwórcą dzieł nieśmiertelnych; bycie człowiekiem, który z Bogiem został wyłoniony przez siły kosmosu, jest Mu więc równy), równość z Bogiem (dar twórczy, władza nad zjawiskami natury - „dar oka”, którym może ingerować w ruch gwiazd), jego siły nie płyną z nauki, ale z uczucia (co go różni od Boga – zimnego kalkulatora; uczucia są jedynie bolesne), identyfikuje się z cierpieniami narodu (Milijon – trawestacja imienia szatana: Legio sum, jest symbolem ludzkości), prosi o władanie nad ludźmi i historią (jest świadom swej ograniczonej mocy), Bóg jest absolutem (sam się stworzył, sam może unicestwić, nie ingeruje w świat), nie można z Nim nawiązać dialogu (jest milczeniem);

à Konrad = Prometeusz (chce stworzyć człowieka szczęśliwego)

à Konrad = alchemik (szuka kamienia fil., likwidującego śmiertelność ludzką)

à Konrad = człowiek nowożytny (jednostka niezwykła, urodzona do rządzenia, samowładna)

à Konrad = samowładca (wolny od nakazów moralnych, chce być kochany pod groźbą zemsty)

à Konrad = despota (nienawidzi caratu, ale jest nim w przewrotny sposób zafascynowany)

Mickiewicz o caracie: formuła władcy jako Czyngis-Chana pod tchnieniem Bożym, chrystianizowanie idei, jaką despota przekazuje podwładnym

2.       widzenie ks. Piotra

·         jest przeciwieństwem Konrada, zbawia go, ponawiając odkupicielską misję Chrystusa (ja za jego winy przyjmę wszystkie kary), zapowiada jego zmartwychwstanie (On poprawi się jeszcze, on wsławi Twe imię)

·         posiada wartości nieznane Konradowi, a niezbędne do walki o ideały (pokora, dialog, miłość ewangeliczna)

·         wprowadza ideę odkupienia przez ofiarę

·         jego wizja dotyczy dzieła odkupienia i wskazuje na rychłe pojawienie się zbawcy

- Konrad nie jest oceniony jednoznacznie

·         nie chodzi o przeprowadzenie dowodu klęski dumnego poety

·         zwątpienie w trafność drogi heroicznego buntu indywidualisty i prometejskiego ofiarnika

·         racji Konrada (ból, cierpienie) nie poddaje się w wątpliwość

·         niektóre rysy przerodzonego Konrada dostał ks. Robak (cnota pokory i droga pokuty)

- Dziady cz. III to niezależny od Byrona most przerzucony na drugi brzeg twórczości poety

1