»

 

Wstęp

Przy pełnej kurzu krętej ścieżce w górach Prowansji zatrzymali się na wieczorny

posiłek Cyganie. Przybyli z Transylwanii, z węgierskiej puszty, z wysokich Tatr,

a nawet z rumuńskich plaż omywanych przez wody Morza Czarnego. Ich tabor miał za

sobą długą drogę. Przemierzyli monotonne, spalone słońcem równiny Europy

Środkowej oraz pełne trudów i niebezpieczeństw łańcuchy górskie. Była to, krótko

mówiąc, męcząca podróż, nawet dla nich, którzy mieli włóczęgę we krwi.

Jednak twarze mężczyzn, kobiet, a nawet dzieci, siedzących półkolem przy dwóch

koksownikach, nie zdradzały wyczerpania. W swych tradycyjnych strojach

przysłuchiwali się łagodnym, melancholijnym dźwiękom muzyki pochodzącej z

węgierskich stepów. Nie było widać po nich zmęczenia, ponieważ w przeciwieństwie

do swych przodków, wędrujących przez Europę kolorowymi, niewygodnymi wozami

zaprzężonymi w konie, współcze§ni Cyganie poruszali się nowoczesnymi i doskonale

wyposażonymi karawaningami turystycznymi, lśniącymi od chromu i lakieru. Teraz

ich podróż zbliżała się ku końcowi. Liczyli na to, że uda im się uzupełnić

zasoby finansowe, poważnie uszczuplone podczas długiej drogi, dlatego też

zmienili swe codzienne ubrania na tradycyjne cygańskie stroje. Cieszyło ich

także, że pielgrzymka kończy się już za trzy dni. To wszystko sprawiło, że na

twarzach Cyganów malował się spokój i zadowolenie, zaprawione pewną melancholią.

W§ród nich znajdował się jeden mężczyzna, który nie słuchał muzyki. Siedział z

nieprzeniknioną twarzą z dala od pozostałych Cyganów na ostatnim stopniu

schodków swojego pojazdu, na wpół pogrążony w cieniu. Nazywał się Czerda i był

ich przywódcą. Pochodził z wioski położonej gdzie§ w delcie Dunaju, której nazwa

była trudna do wymówienia. Ten wysoki, proporcjonalnie zbudowany i dobrze

amię§niony mężczyzna w sile wieku sprawiał wrażenie dziwnie odprężonego, jednak

czuło się, że jest to pozorny spokój, że na zagrożenie odpowie błyskawicznie.

Zresztą jego kruczoczarne włosy, wąsy i oczy oraz czarne

 

ubranie, nieodparcie kojarzyły się z jastrzębiem. Na kolanie oparł rękę z

palącym się cygarem, którego dym spowijał mu twarz, ale tego nawet nie zauważał.

Zdumiewały jego oczy, które ani przez chwilę nie były nieruchome. Niewiele uwagi

poświęcał swym rodakom skupionym przy koksowych piecykach. Znacznie bardziej

interesował go poszarpany łańcuch górski, którego wapienne skały bielały w

świetle księżyca, a zdecydowanie najbardziej długi rząd cygańskich karawaningów.

Tam jego spojrzenie biegło najczęściej. W końcu dostrzegł coś ciekawego, wstał i

przydepnął cygaro. Jego twarz nie zmieniła wyrazu, gdy bezgłośnie ruszył w

stronę parkujących pojazdów.

Mężczyzna, który w cieniu ostatniego wozu czekał na Czerdę, wyglądał jak jego

młodsza, ale wierna pod każdym względem kopia. Był nieco mniej barczysty i

niższy, lecz zarówno sylwetką, jak i rysami twarzy przypominał cygańskiego

przywódcę sprzed kilkunastu lat. Nawet niezbyt spostrzegawczy człowiek nie

miałby wątpliwości, że to jest jego syn.

Czerda, który nigdy nie używał zbędnych słów czy gestów, uniósł jedynie brew.

Młodzieniec skinął głową, wyprowadził go na drogę i wskazał odległą o niespełna

pięćdziesiąt metrów ścianę białego wapienia.

Wznosiła się ona prawie pionowo, zaś u podnóża przypominała plaster miodu

gigantycznych pszczół. Taki wygląd nadawały jej prostokątne otwory różnej

wielkości, rozmieszczone zupełnie bez ładu i składu, lecz niewątpliwie będące

dziełem człowieka. Wejście, które wskazywał młody Cygan, tak na oko miało około

dwunastu metrów wysokości i tyle samo szerokości.

Czerda skinął głową, po czym odwrócił się i spojrzał w prawo. Z cienia wyłoniła

się jakaś postać i uniosła rękę, Cygan w ten sam sposób odpowiedział na to

pozdrowienie i wskazał na skałę. Człowiek bez słowa zniknął, zaś Czerda

skierował się w lewą stronę, gdzie zauważył cień drugiego mężczyzny i powtórzył

te same gesty, następnie wziął od syna latarkę i razem podążyli szybko ku

czerniejącemu w oddali wejściu. Światło księżyca, który właśnie wyszedł zza

chmur, zalśniło na nożach o wąskich, długich ostrzach, lekko zakrzywionych na

końcach, które Cyganie trzymali w dłoniach. Muzyka dochodząca z taboru zmieniła

tempo i nastrój: skrzypce wzywały teraz do cygańskiego tańca.

Od samego wejścia ściany jaskini rozsuwały się na boki a sklepienie unosiło w

górę, tworząc wnętrze przypominające gigantyczną katedrę

lub starożytny grobowiec. Obaj mężczyźni włączyli latarki, ale strumienie

światła, choć silne, to jednak nie zdołały dotrzeć do przeciwległej §ciany

olbrzymiej pieczary, którą wykuły w skale dawno wymarłe generacje

Prowansalczyków. Nie mogło być nawet cienia wątpliwości, że jest ona dziełem

ludzkich rąk: na pionowych ścianach widać było tysiące poziomych i pionowych

nacięć w miejscach, gdzie oddzielono rozmaitej wielkości bloki wapienia.

Dno jaskini było podziurawione prostokątnymi otworami, niektóre z nich mogły

pomieścić samochód osobowy, inne zaś nawet domek jednorodzinny. W kątach leżały

sterty kamieni, lecz poza tym wnętrze pieczary sprawiało wrażenie, jakby przed

chwilą ktoś ją wysprzątał. Po obu stronach wejścia znajdowały się solidne

otwory, za którymi panowała absolutna, nieprzenikniona ciemność. Było to miejsce

ponure, napiętnowane przez los, nieubłaganie wrogie, groźne i naznaczone

śmiercią, lecz na żadnym z Cyganów nie wywarło najmniejszego nawet wrażenia.

Pewnym krokiem niemal równocześnie ruszyli w stronę wejścia znajdującego się z

prawej strony.

Głęboko, w samym sercu kamiennej pułapki, stała przytulona plecami do ściany

drobna postać, ledwie zauważalna w zimnym blasku księżyca, który przedostawał

się przez pęknięcia w suficie. Palce jej były kurczowo wbite w skałę, jakby

chciała się w nią wtopić, jakby w niej próbowała znaleźć schronienie. Chłopiec

ten miał nie więcej niż dwadzieścia lat. Był ubrany w ciemne spodnie i białą

koszulę. Na jego szyi połyskiwał srebrny krzyżyk zawieszony na delikatnym,

również srebrnym łańcuszku, który unosił się i opadał z regularnością metronomu,

poruszany szybkim oddechem, świadczącym o zupełnym wyczerpaniu. W ciemności

błyszczały białe zęby wyszczerzone w upiornym uśmiechu przerażenia. Rozdęte

nozdrza i wytrzeszczone oczy oraz twarz błyszcząca od potu jak wysmarowana

wazeliną dopełniały obrazu śmiertelnie przestraszonego człowieka. Osiągnął on

już niemal kres swych możliwości fizycznych, mając jednocześnie świadomość

nieuchronnie zbliżającej się śmierci. Panika, jaka ogarnęła chłopca, pozbawiła

go zdrowego rozsądku i zepchnęła w otchłań szaleństwa.

Uciekinier wstrzymał oddech, gdy dostrzegł dwa krążki światła tańczące przy

lewym wejściu do jaskini. Przez chwilę stał jak skamieniały, obserwując

zbliżające się światła, ale po kilku sekundach obudził się w nim instynkt

samozachowawczy i z cichym jękiem rzucił się w prawą stronę. Buty na miękkiej

podeszwie pozwalały mu poruszać się bez

7

 

szelestnie. Minął zakręt i zwolnił, wyciągając przed siebie ręce, bowiem za

załomem panowały absolutne ciemności, nie rozjaśnione nawet rozproszonym

światłem księżyca. Musiał poczekać, aź oczy przyzwyczają się do ciemności.

Powoli ruszył ku następnej jaskini, kierując się bardziej wyczuciem niż

wzrokiem. Przyspieszony oddech odbijał się echem od niewidocznych ścian

otaczających chłopaka, wywołując dziwne szepty.

Tymczasem obaj Cyganie posuwali się żwawo stale naprzód, oświetlając drogę

latarkami; co kilkanaście sekund światła zataczały półokrąg, omiatając wnętrze

jaskini. Na znak Czerdy zatrzymali się i dokładnie sprawdzili najbardziej

oddaloną od wejścia część pieczary. Okazała się pusta, a Czerda z zadowoleniem

kiwnął głową, po czym zagwizdał w szczególny sposób.

Chłopak słysząc ten dwutonowy dźwięk znieruchomiał, skurczył się w swej

kryjówce, która oczywiście nie mogła dać żadnego schronienia przed pościgiem.

Przerażony, spojrzał w stronę, skąd dobiegł gwizd i prawie natychmiast odwrócił

się, gdyż z lewej strony podziemnego labiryntu dobiegł do niego identyczny

dźwięk, a po kilku sekundach trzeci - z prawej. Ogarnięty paniką próbował coś

dostrzec lub usłyszeć, ale poza dalekim głosem skrzypiec, przypominającym

odległą epokę względnego bezpieczeństwa, nic nie mąciło ciszy i nie rozpraszało

ciemno§ci. Wewnątrz jaskini panował złowróżbny spokój.

Przez kilka sekund stał nieruchomo sparaliżowany strachem. Wytrąciły go z tego

stanu kolejne gwizdy dochodzące w tej samej kolejności i z tych samych

kierunków, ale ze znacznie bliższej odległości. Towarzyszył im poblask latarek z

kierunku, z którego przybył. Pobiegł na o§lep w stronę, z której nie było

słychać żadnych dźwięków. Nie przyszło mu do głowy, że może to być pułapka.

Chłopak już nie był zdolny trzeźwo myśleć. Teraz kierował nim instynkt

silniejszy niż rozum, instynkt, który mówił, że jak długo człowiek się nie

poddaje, tak długo żyje.

Przebiegł zaledwie kilka kroków, gdy dziesięć metrów przed nim rozbłysło światło

latarki. Zatrzymał się jak wryty. Wolno opuścił ramię, którym odruchowo osłonił

oczy przed nagłym blaskiem, i mrużąc je rozejrzał się, próbując ustalić rozmiar

i odległość od tego nowego zagrożenia. jednak zdołał jedynie dostrzec masywną

postać, trzymającą

w jednej ręce latarkę. Po chwili powoli wysunęła się do przodu druga ręka,

dzierżąca mocno długi, cienki o lekko zakrzywionym ostrzu nóż, w którym odbijało

się światło. Następnie latarka i nóż zaczęły się wolno zbliżać do nieruchomej

postaci.

Chłopak odwrócił się, zrobił dwa kroki i ponownie stanął jak wryty - przed nim

równie blisko rozbłysły dwie latarki także oświetlające dłonie z nożami.

Najbardziej przerażająca była cisza, w jakiej się to wszystko odbywało i powolne

podchodzenie ścigających, którzy coraz bardziej osaczali zbiega, jakby mieli

pewność jego nieuchronnego końca.

- No, Aleksandrze - nagle odezwał się łagodnym głosem Czerda. - Jesteśmy starymi

przyjaciółmi, prawda? Nie chcesz nas już znać? Dlaczego?

Zapytany z jękiem rzucił się w prawo, gdzie było widać wejście do kolejnej

jaskini. Z trudem łapiąc powietrze i potykając się co parę kroków, wbiegł do jej

wnętrza, nie zatrzymywany przez prześladowców, którzy nawet za nim nie podążyli.

Bez pośpiechu, jak dotychczas, zmienili po prostu kierunek marszu i z wolna

ruszyli za nim.

Chłopak stanął i rozejrzał się błędnym wzrokiem - jaskinia była niewielka, a

blask latarek z tyłu na tyle silny, by mógł dostrzec, że wszystkie ściany są

solidną skałą bez żadnych otworów czy szczelin, które umoźliwiłyby dalszą

ucieczkę. Jedynym wyjściem było to, przez które wbiegł, co oznaczało tylko jedno

- koniec ucieczki.

Dopiero wtedy do jego otępiałego umysłu dotarło, że ta jaskinia czymś się różni

od pozostałych. Wprawdzie światło latarek mogło rozproszyć mrok, ale

prze§ladowcy byli jeszcze zbyt daleko, by tak dobrze o§wietlić całe wnętrze, a

przecież widział wszystko wyraźnie. W porównaniu z poprzednimi pieczarami w tej

panował półmrok. Prawie u jego stóp zaczynało się skalne usypisko, powstałe

najwyraźniej w wyniku jakiegoś poważnego kataklizmu w przeszłości. Odruchowo

uniósł głowę i stwierdził, że rumowisko wznoszące się pod kątem mniej więcej

czterdziestu stopni nie miało szczytu; ciągnęło się w górę na jakieś kilkanaście

metrów, a na jego szczycie było widać otwór, przez który przebłyskiwało

rozgwieżdżone niebo. Stąd właśnie pochodziło światło rozpraszające mroki jaskini

- z dawno zarwanego stropu.

Chłopak był nieludzko zmęczony, ale ten widok pobudził jego organizm do jeszcze

większego wysiłku; jego mięśnie działały zupełnie niezależnie od otępiałego

umysłu. Spojrzał do tyłu, oceniając, jak daleko jest pościg, dopadł osypiska i

zaczął się na nie wdzierać.

Rumowisko było miejscem niepewnym i niebezpiecznym nawet dla kogoś, kto

próbowałby je pokonać ostrożnie; na każde pół metra, które 9

 

Aleksander pokonał pod górę zsuwał się trzydzieści centymetrów w dół. Jednak

strach dodawał mu sił, pozwalając przezwyciężyć nawet prawa ciążenia i tarcia.

Uciekinier piął się w górę, wbrew fizyce i zdrowemu rozsądkowi, po osuwającym

się rumowisku, na które nikt przy zdrowych zmysłach nawet by nie próbował wejść.

Po pokonaniu jednej trzeciej drogi chłopiec zdał sobie sprawę, że pod nim

zrobiło się dziwnie jasno. Spojrzał w dół i zobaczył stojące nieruchomo trzy

postacie. Uniesione głowy świadczyły, że obserwują jego wysiłki, ale latarki

teraz zostały skierowane w dół na skaliste podłoże. Było to tak dziwne, że nawet

otumaniony umysł zbiega to zauważył, ale nie miał czasu zastanawiać się nad tym,

gdyż skały pod jego nogami zaczęły się osuwać i musiał szybko posuwać się dalej.

Kolana bolały go od potłuczeń, ale pomimo otartych dłoni, połamanych i

ponadrywanych paznokci, dążył wytrwale ku zbawczemu otworowi.

Mniej więcej w dwóch trzecich drogi musiał zrobić kolejny przystanek, gdyż

pokrwawione ręce i nogi odmawiały posłuszeństwa. Ponownie spojrzał w dół i ze

zdumieniem stwierdził, że trójka prześladowców znajduje się dokładnie w tym

samym miejscu i w takich samych pozycjach jak poprzednio. Wyglądali zupełnie

tak, jakby na coś czekali. W otępiałym umyśle zbiega zaczął wreszcie kiełkować

niepokój. Na co czekają? Uniósł głowę ku niebu i już znał odpowiedź.

Na krawędzi otworu siedział mężczyzna, oświetlony blaskiem księżyca. Cień

częściowo skrywał jego twarz, ale można było dostrzec czarny, sumiasty wąs i

błysk białych zębów; wyglądało, że człowiek ten się uśmiecha. W prawej dłoni

trzymał latarkę, a w lewej nóż o wąskim, zakrzywionym ostrzu. Widząc uniesioną

głowę chłopaka, mężczyzna włączył latarkę i zsunął się do wnętrza jaskini.

Na twarzy uciekiniera nie było żadnej reakcji z tego głównie powodu, że

właściwie nie odczuwał już nic. Zatrzymał się na chwilę, obserwując zbliżanie

się kolejnego prześladowcy, którego poprzedzały osuwające się kamienie, po czym

gwałtownie rzucił się w bok, aby uniknąć ciosu nożem. Wówczas jego nogi straciły

oparcie i wraz z obluzowanym kawałkiem wapienia zjechał w dół, rozpaczliwie

koziołkując. Ten ruch spowodował osypywanie się coraz większej masy skalnych

odłamów, które utworzyły istną lawinę, tak że schodzący z góry mężczyzna, by

utrzymać równowagę, musiał robić coraz szybsze i coraz dłuższe kroki, aż w końcu

wyprzedził tego, kogo ścigał. Towarzyszyło mu bombardowanie mniejszymi i

większymi kamieniami sypiącymi się w dół z rumowiska. Było ono tak silne, że

wszyscy prześladowcy cofnęli się

ku wyjściu o dobre dziesięć kroków. Aleksander z głuchym łomotem wylądował na

ziemi, instynktownie osłaniając głowę ramieniem. Za nim jeszcze przez

kilkanaście sekund sypały się wapienne okruchy, boleśnie go obtłukując. Gdy

wreszcie kamienny deszcz ustał, chłopiec przez dłuższą chwilę leżał nieruchomo,

oszołomiony nagłością wydarzeń. Wreszcie się pozbierał i stanął niepewnie na

nogach. Rozejrzał się wokół. Otaczał go zacieśniający się powoli krąg złożony z

pięciu mężczyzn uzbrojonych w noże. Ale Aleksander już nie przypominał

zaszczutego zwierzęcia; w ciągu ostatnich minut przeszedł przez wszystkie

rodzaje strachu i zdążył pogodzić się ze swym losem. Już nie miał się czego bać,

mógł spokojnie spojrzeć śmierci w twarz. Spojrzał więc w twarze jej pięciu

wysłanników. Stał i czekał, aż przyjdą po niego.

Czerda położył ostatni kawałek skały na szczycie kopca, który powstał u podnóża

osypiska, i wyprostował się. Krytycznym wzrokiem obejrzał dzieło i z

zadowoleniem skinął głową. Następnie wskazał pozostałym wyjście, po raz ostatni

rzucił okiem na stertę kamieni i ruszył w ślad za innymi.

Gdy znaleźli się przed skalnym labiryntem, w dziwnie ostrym świetle księżyca,

Czerda skinął na syna. Ten zwolnił pozwalając, by pozostała trójka znacznie ich

wyprzedziła.

- Myślisz, Ferenc, że są jeszcze wśród nas jacyś niedoszli kapusie? - cicho

spytał Czerda.

- Nie wiem. Nie ufam Josefowi i Pauli, ale kto to może mieć pewność?

- No to będziesz ich obserwował, tak jak obserwowałeś biednego Aleksandra, niech

mu ziemia lekką będzie. - Czerda przeżegnał się bez śladu wesołości.

- Będę - w głosie Ferenca było słychać zdziwienie, że ojciec mówi o rzeczach tak

oczywistych. - Za godzinę będziemy w hotelu. Jak myślisz, zarobimy coś

dzisiejszej nocy?

- Kogo obchodzą grosze rzucane przez bogatych snobów? -- parsknął pogardliwie

Czerda. - Tego, kto nam płaci, tam nie będzie. Jednak musimy odwiedzić ten

zasrany hotel, tak jak robiliśmy dotychczas i będziemy robić w przyszłości. Nie

należy wzbudzać niepotrzebnych podejrzeń, mój synu. Pozory są wygodne i

bezpieczne. Nigdy nie wolno ci o tym zapomnieć.

10 11

 

- Tak, ojcze - przytaknął Ferenc i pospiesznie schował nóż. Cyganie wrócili do

obozowiska nie zauwaĹźeni przez nikogo i siedli

z dala od siebie, poza zasięgiem blasku rzucanego przez ogień. Zgromadzeni przy

ognisku nadal przysłuchiwali się tęsknym melodiom granym na skrzypcach. Ognie

przygasły, ukazując czerwone węgle i muzyka niespodziewanie umilkła. Skrzypkowie

nisko się skłonili, a słuchacze nagrodzili ich oklaskami. Najgłośniej bił brawo

Czerda, zupełnie jakby właśnie wysłuchał gry Heifetza podczas koncertu w

Carnegie Hall. Cały czas jednak jego oczy błądziły po okolicy, najczęściej

zatrzymując się na wapiennej ścianie kryjącej jaskinię, która niedawno stała się

grobowcem.

Rozdział pierwszy

"Mury fortyfikacji Les Baux wyglądają niczym przerąbane toporem olbrzyma, a

ponure szczątki fortecy są najbardziej opuszczonymi ruinami w całej Europie" -

głosił przewodnik, ilustrowany kolorowymi zdjęciami. Dalej można było

przeczytać: "Choć upłynęły wieki, Les Baux nadal jest otwartym grobowcem i

ponurym wspomnieniem średniowiecznego miasta, które żyło gwałtownie i podobnie

skończyło. Oglądać Les Baux to jak spojrzeć w wykutą w nieprzemijającym kamieniu

twarz śmierci".

Przewodniki turystyczne mają tendencję do ujmowania spraw grafomańsko i

górnolotnie, należy jednak przyznać, że przeciętny czytelnik po obejrzeniu

pozostałości Les Baux nie byłby szczególnie uradowany, gdyby jakiś bogaty

przodek zapisał mu tę okolicę w testamencie. Bezsprzecznie było to najbardziej

niegościnne, opuszczone i zdecydowanie niezachęcające gruzowisko w zachodniej

Europie. Całkowite i wprawiające w osłupienie zniszczenie było dziełem

siedemnastowiecznych saperów, którzy stracili cały miesiąc i Bóg jeden wie ile

ton prochu, by doprowadzić twierdzę do stanu całkowitego zniszczenia. Trzeba

przyznać, że naprawdę się starali - osiągnęli efekty zbliżone do wybuchu bomby

atomowej, gdyż stara forteca została niemal całkowicie unicestwiona. Nadal

jednak w jej pobliĹźu ludzie Ĺźyli, pracowali i umierali.

U stóp zachodniego zbocza, na którym stały mury Les Baux rozciągał się obszar,

doskonale pasujący do ruin. Został on słusznie nazwany Piekielną Doliną -

częściowo dlatego, że był położony między ruinami twierdzy a podnóżem gór, a

częściowo dlatego, że w lecie ta głęboka, wychodząca na południe kotlina była

niewiarygodnie gorąca i pozbawiona życia. Nazwa pasowała idealnie. Jednakże w

...