»

Robert Allen

Poznaj

swoją

osobowość

Spis treści

Wprowadzenie    .......................      9

Czy możesz się zmienić?   ..................    23

Dlaczego warto używać testów?    ..............    28

Czy można oszukać test?..................    36

W jaki sposób opracowuje się testy?............    40

Grafologia..........................    44

Analiza kolorów.......................    53

Odczytywanie osobowości z twarzy.............    56

TESTY

O testach..........................    62

Czy panujesz nad sytuacją?    ................    66

Czy jesteś pełen niepokoju?    ................    70

Czy jesteś optymistą?....................    78

Czy kierujesz się intuicją?   .................    85

Czy jesteś ekstrawertykiem?................    92

Czy ciężko pracujesz?    ...................   106

Czy jesteś intrygantem?    ..................   111

Czy jesteś ambitny?    ....................   116

Czy jesteś uczciwy?.....................   121

Czy jesteś wytrwały?   ....................   131

Czy jesteś odważny?    ....................   139

Czy potrafisz się skoncentrować?     .............   148

Czy jesteś myślicielem?...................   156

Spis treści

Czy jesteś stabilny emocjonalnie?    .............  163

Czy jesteś lojalny?    .....................   168

Czy jesteś chory?......................   175

Czy jesteś nieśmiały?....................  181

Czy mówisz wymijająco?   ..................   187

Czy jesteś elastyczny?    ...................   192

Czy jesteś czysty?......................  202

Czy jesteś pogodny?    ....................  209

Czy jesteś religijny?.....................  217

Czy czujesz się szczęśliwy?.................  225

Czy jesteś zdrowy?   .....................  230

Czy jesteś praktyczny?...................  238

Czy jesteś oszczędny?    ...................  244

GRY

Chińska ruletka    ......................  249

Konsekwencje........................  258

Bohaterowie i złoczyńcy    ..................  263

Niebo............................  265

Piekło............................  270

Statystyka.........................  276

Najważniejsze terminy   ...................  290

8

plotki, czasami mogą jednak zostać wykorzystane do podjęcia

bardzo ważnych decyzji dotyczących tej osoby. Weźmy, na przykład,

policję. Czy funkcjonariusze każą podejrzanemu wypełnić psy-

chometryczny test osobowości podczas rutynowego przesłucha-

nia? Sporadycznie mogą to czynić, jednak w większości wypad-

ków kierują się jedynie wewnętrznym doznaniem, przeczuciem,

intuicją czy jak to chcecie nazwać. Podejrzany często trafia do

aresztu z powodu siły tych odczuć, skłaniającej śledczych do pod-

jęcia tak, a nie inaczej ukierunkowanych działań. Chociaż po-

pularne metody analizy osobowości mogą się spotkać z surową

krytyką zawodowych psychologów, która niekiedy bywa w pełni

usprawiedliwiona, analiza osobowości jest faktem życia, elemen-

tem, który stanowi trwały składnik konstrukcji psychicznej czło-

wieka. Jako taki wpływa na sposób, w jaki żyjemy, i dlatego uwa-

żam, że miejsce, które przyznaję analizie osobowości, w tej książ-

ce jest w pełni usprawiedliwione. Cały czas jednak oddzielam

metody „popularne, intuicyjne” od metod stosowanych w nauko-

wej psychologii. Nie uchroni mnie to od problemów, ponieważ

wielu zwolenników grafologii, języka ciała, psychologicznej anali-

zy barw itd., uważa swoje metody za równie, jeśli nie bardziej

skuteczne od narzędzi stosowanych w badaniach psychometrycz-

nych. Czytelnik będzie musiał sam to osądzić.

Analiza osobowości, chociaż nie zawsze występowała pod tą

nazwą, jest równie stara jak ludzkość. Ponieważ ludzie żyją

w społeczności i są ze sobą związani rozmaitymi stosunkami

opartymi na rywalizacji i współdziałaniu, zawsze ważne było

właściwe zrozumienie osobowości innych. Kiedy naszym przod-

10    kom, zajmującym się myślistwem i zbieractwem, udawało się

Wprowadzenie

w końcu otoczyć ścigane zwierzę, bardzo ważna była wiedza,

który z łowczych nie straci odwagi, gdy zwierzę będzie próbowa-

ło uciec, a kogo ogarnie strach. Podobnie ludzka skłonność do

rywalizacji wymaga, by przeciwnicy mierzyli się wzrokiem, odkry-

wali słabości rywala i szukali sposobności, by odnieść zwycię-

stwo. Dworzanie i politycy badali się wzajemnie, starając się

dociec, który z graczy jest najsprytniejszy i, choćby na pewien

czas, może się stać pożytecznym sojusznikiem. Liczba sytuacji,

gdy ludzie potrzebowali znajomości motywów, którymi kierowali

się bliźni, ich instynktów oraz przypuszczalnych reakcji, jest

niemal nieograniczona.

Oprócz autentycznej potrzeby informacji ludzie wydają się

zwyczajnie ciekawi bliźniego. Jeśli jesteś osobą, którą interesują

inni ludzie, z pewnością spędzasz wiele godzin na rozmowach

z przyjaciółmi o motywach ich postępowania, dziwactwach oraz

stosunkach z przyjaciółmi i wrogami. Nie zdziwi cię pewnie wia-

domość, że nie ma w tym postępowaniu niczego niezwykłego.

Podobnie zachowuje się większość z nas. Czy bez sporej dawki

oceny osobowości może istnieć plotka? Analiza osobowości to

jednak znacznie więcej niż czysta rozrywka. Nasze powodzenie -

a w istocie przeżycie - jako istot społecznych zależy od stałego

wzajemnego oceniania i weryfikowania ocen dotyczących osobo-

wości. Zmieniają się sytuacje, w większym lub mniejszym stopniu

zmieniają się także ludzie, a rezultaty tych zmian mają banalne

lub poważne skutki dla naszej społeczności. To głównie dzięki

instynktowi jesteśmy w tej dziedzinie na bieżąco. Oprócz potrzeby

poznania osobowości bliźniego odczuwamy również głęboką po-

trzebę poznania samego siebie. Ku zaskoczeniu wielu jest to

dziedzina, którą ludzie często uważają za bardzo trudną. Życie

stawia nas wobec wielu wyborów, począwszy od kołyski (pluszowy

miś czy włochaty króliczek?) aż po grób (tradycyjny pogrzeb czy

kremacja ciała?). Całym naszym życiem rządzą wybory, których

dokonujemy, a wybory te pozostają pod przemożnym wpływem

naszej osobowości. W życiu zawodowym warto wiedzieć, czy wo-

limy pracować z innymi, czy samodzielnie, czy cenimy bardziej    11

Wprowadzenie

pieniądze, czy stanowisko lub zadowolenie z pracy, czy wolimy

pracować w biurze, czy na wolnym powietrzu. Poza obszarem za-

wodowym musimy zdecydować, kogo poślubić - no i, oczywiście,

czy w ogólne zawrzeć małżeństwo - czy mieć dzieci, a jeśli tak, to

ile. Listę tę można by kontynuować bez końca. Wydaje się dziwne,

że wielu ludzi ma niewielkie pojęcie o własnej osobowości. Po-

święciłem dużo czasu na pomaganiu ludziom, którzy mieli pro-

blemy zawodowe lub osobiste wynikające z braku podstawowego

zrozumienia własnej osobowości. Jeszcze dziwniejszy wydaje się

fakt, że kiedy przedstawiałem im wyniki analizy ich osobowości,

mówili: „To prawda, właśnie taki jestem!”.

Samoocena nie sprowadza się do korzyści czysto utylitarnych.

Bardzo interesujemy się tym, kim jesteśmy. Wiele czasu poświę-

camy na taką lub inną samoanalizę. W czasach współczesnych,

szczególnie od chwili pojawienia się psychoanalizy, poznanie

samego siebie stało się istną plagą. Nie ma prawie dnia bez nowej

psychologicznej mody lub teorii, która dołącza się do już istnie-

jących. W pewnym stopniu zjawisko to można uznać za znamien-

ne dla społeczeństw, w których ludzie tak opływają w dostatki

i tak niewiele muszą myśleć o tym, jak się wyżywić i stworzyć

sobie domostwo, że mają wiele czasu wolnego na introspekcję.

Zjawisko to jest jednak rozwinięciem pragnienia, którego do-

świadczaliśmy od tysięcy lat. Wielcy pisarze, filozofowie, lekarze

i przywódcy religijni każdego kraju i epoki historycznej tworzyli

rozmaite teorie na temat motywów ludzkiego postępowania. Teo-

rie te były przyjmowane z wielkim entuzjazmem, ponieważ w głę-

bi duszy wszyscy uważamy się za bardzo interesujące stworzenia,

które warte są wnikliwej analizy.

Skoro wspomniałem o długiej historii analizy osobowości, przyj-

rzymy się pobieżnie dziejom tej sztuki. Zacznijmy od greckiego

filozofa Teofrasta. Napisał on szkice, które zatytułował Charaktery.

Opisał w nich dobrze znane typy ludzkie, takie jak Pochlebca,

Tchórz itd. Jego opisy podstawowych charakterów ludzkich są

bliskie ludziom współczesnym - każdy potrafi wskazać osoby, które

12    można zaliczyć do poszczególnych kategorii. Podstawowe typy oso-

Wprowadzenie

bowościowe występują też w klasycznym teatrze greckim. Greccy

aktorzy nosili na twarzach maski zwane persona i stąd wzięło się

angielskie słowo personality, czyli osobowość. Gdy publiczność wi-

działa aktora z jego maską na twarzy, od razu wiedziała, jakiego

typu osobowości należy się spodziewać. Pomysł, by ludzi traktować

niczym typy osobowościowe, utrzymywał się nieprzerwanie w histo-

rii. Na powierzchnię wypłynął wyraźnie wiele wieków później,

w dobie włoskiego renesansu, w komedii delFarte z jej typowymi

postaciami, takimi jak przystojny bohater, przebiegły sługa i zaz-

drosny mąż. Typy te pojawiają się również w filmach z Hollywood,

nawet tych najnowszych, w których dostrzec można, na przykład,

postać „Nierządnicy o czułym sercu”, dobrze znaną widzom żyjącym

wiele wieków wcześniej. Również współczesne seriale telewizyjne

wykorzystują charakterystyczne typy postaci, a widz z miejsca wie,

kto j est wścibską sąsiadką, a kto śliczną młodą dziewczyną lub nik-

czemnym oszustem.

Taki sposób podejścia do zagadnienia osobowości nie jest

typowy wyłącznie dla kultury Zachodu. W teatrze japońskim

używano masek, których wygląd w jednej chwili sygnalizował

widzom, jaki jest charakter danej postaci. W tradycyjnej operze

chińskiej stosowano ściśle określone rodzaje makijażu dostarcza-

jące widzom podobnej informacji (w makijażu postaci heroicznych

dominowała czerwień, natomiast u postaci nikczemnych - biel).

Próby analizy osobowości były podejmowane nieprzerwanie

i doprowadziły do narodzin wielu różnych metod - czasami nieco

dziwacznych, czasami takich, co do dziś mają swoich zwolenni-

ków. Frenologia (nauka badająca związki między zdolnościami

umysłowymi a określonymi obszarami mózgu) lub badanie oso-

bowości na podstawie kształtu głowy były bardzo popularne

w XIX wieku. Rzeczywiście wierzono, że ujawniają one wewnętrz-

ną prawdę na temat osobowości człowieka. Grafologia była i do

dziś pozostała popularna. Chociaż często krytykowana przez

naukowców, jest do dziś szeroko praktykowana i przez wielu

uważana za wiarygodną. We Francji, w pewnych kręgach, grafo-

logia do chwili obecnej traktowana jest z dużym szacunkiem.

13

Wprowadzenie

Nietrudno zrozumieć dlaczego. Zdrowy rozsądek podpowiada

nam, że coś tak blisko związanego z człowiekiem jak jego charak-

ter pisma musi ujawniać jakieś informacje na temat jego osobo-

wości. Wszyscy znamy przykłady „typowych” elementów pisma

danej osoby. Jednak dopiero gdy staramy się stworzyć teorię

opartą na takich przesłankach, okazuje się, iż nie ma solidnego

uzasadnienia opinii, iż charakter pisma dostarcza wskazówek na

temat osobowości człowieka. W ostatnich latach pojawiły się inne

modne metody, potrafiące rzekomo ustalić osobowość człowieka.

Jedną z nich była analiza barw, która w latach siedemdziesiątych

XX wieku uważana była przez niektórych za cenny wkład do psy-

chologii osobowości. Ludzie byli pod wrażeniem hipotezy, że wy-

bór kolorów dokonywany przez danego człowieka ujawnia typ jego

osobowości. Stworzono całe teorie głoszące, że kolor czerwony

oznacza asertywność, żółty zaś ma związek z intelektem itd. Póź-

niej przyjrzymy się bliżej kilku mniej ortodoksyjnym metodom

oceny osobowości.

Jakimi torami podążał główny nurt psychologii? Co psychologia

ma do zaoferowania w dziedzinie oceny charakteru? Powróćmy na

chwilę do typów ludzkich opisanych przez Teofrasta. U podstaw tej

teorii kryło się założenie, że typy osobowościowe są niezmienne.

Człowiek gadatliwy pozostawał rozmowny w każdym towarzystwie,

niezależnie od tego, czyjego gadulstwo było mile widziane. Podobnie

można było mieć pewność, że tchórz nigdy nie nabierze odwagi,

a głupiec do końca życia pozostanie głupcem. Typy te są w sposób

daleki, lecz wyraźny związane z tym, co współczesna psychologia

nazywa „cechami osobowościowymi”. Obecnie zakłada się, że czło-

wiek, który podczas testu ujawnił osobowość towarzyską i otwartą

na innych, będzie taki w przyszłości. Odnosi się to również do

innych cech, takich jak lęk lub kreatywność. Większość współczes-

nych analiz osobowości przeprowadzanych w sferze biznesu i hand-

lu opiera się na „teorii cech”.

Pojawiły się również inne teorie osobowości, o których należy

tutaj wspomnieć. Zwolennicy psychologii behawioralnej powiadają,

14    że osobowość jest ukształtowana przez nasze obecne i dawne re-

Wprowadzenie

akcje na warunki zewnętrze. Inni sądzą, że wszystkie nasze zacho-

wania wypływają z podświadomych bodźców, które mogą być tak

głęboko ukryte, iż możemy być ich całkiem nieświadomi. Pogląd taki

w języku psychologii określa się mianem „teorii psychodynamicz-

nej”. Teoria ta sięga swymi korzeniami analiz Sigmunda Freuda.

W ostatnich latach podświadome popędy były bardzo popularnym

wyjaśnieniem ludzkich zachowań. Doprowadziło to do pewnych

dziwacznych, a nawet groźnych konsekwencji. Niektórzy psycho-

terapeuci, szczególnie w Ameryce Północnej, twierdzili, że kobiety

molestowane seksualnie w dzieciństwie wyparły te traumatyczne

wydarzenia do tak głębokiego poziomu podświadomości, iż wspo-

mnienia tych wydarzeń mogą zostać ujawnione dopiero po pewnym

okresie intensywnej terapii. Kobiety, przekonane o tym, że miały

szczęśliwe, wyjątkowe dzieciństwo, były zachęcane do odkrywania

najbardziej bolesnych wspomnień dotyczących molestowania. Nic

dziwnego, że metoda ta była bardzo kontrowersyjna. Problem

z podświadomymi pobudkami polega na tym, iż są one podświado-

me. Kto może w sposób rozstrzygający stwierdzić, czy faktycznie

występują i w jakiej mierze są odpowiedzialne za zachowania czło-

wieka? Rzecz jasna, pewni psycholodzy i psychoterapeuci przypi-

sują sobie szczególne kompetencje w tej dziedzinie. Inni nie są jed-

nak o tym przekonani.

Ponieważ teoria cech osobowościowych jest główną metodą

stosowaną obecnie, przeanalizujmy szczegółowo, jak działa. Nasi

...